HISTORIA I MISJA „CENTRUM”

Niezależnie od oceny współpracy finansowców z krajów Europy Środkowej i Wschodniej przed 1990 r. (po II wojnie światowej występujących jako kraje socjalistyczne i Jugosławia) wypada odnotować, że miała ona m. in. formułę sympozjów naukowych, organizowanych co 2 lata przez poszczególne kraje tego regionu. Ostatnie z nich (n.b. X – Jubileuszowe) odbyło się w maju 1991 r. w Opatii (Chorwacja) na temat: „Fiskalni sistemi u prelaznom rozdobliu”. Zorganizowana z rozmachem przez Prof. Božidara Jelčica konferencja do dzisiaj wspominana jest przez jej uczestników z sentymentem, podobnie jak wyszukane anegdoty z tego spotkania. 

Przemiany społeczno-ekonomiczne i polityczne lat dziewięćdziesiątych XX w. przerwały tę współpracę. Potrzeba jej nawiązania i instytucjonalizacji trwała jednak w środowisku naukowym i dlatego w dniu 6 września 2002 r. odbyło się w Białymstoku zebranie założycielskie Stowarzyszenia „Centrum”. Na akcie założycielskim widnieje 20 podpisów członków- założycieli. W dniach 19-21 września 2002 r., w trakcie międzynarodowej konferencji naukowej dotyczącej: „Metod i instrumentów ograniczania długu publicznego i deficytu budżetowego w Europie Centralnej i Wschodniej” zorganizowano pierwsze spotkanie z udziałem gości zagranicznych z 6 krajów Europy Środkowej i Wschodniej. „Centrum” zostało wpisane jako stowarzyszenie działające przy Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku i mające tam siedzibę̨ pod nr KRS 0000136524 przez Sąd Rejonowy w Białymstoku, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. 

W dniu 30 kwietnia 2004 r. Stowarzyszenie „Centrum” uzyskało status Organizacji Pożytku Publicznego. Nakłada to wprawdzie powoduje to dodatkowe obowiązki sprawozdawcze, umożliwia jednak Organizacji gromadzenie 1% wpłat Członków z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Daje też możliwość łatwiejszego ubiegania się o zewnętrzne źródła finansowania działalności. 

W oparciu o uchwałę̨ Walnego Zgromadzenia Stowarzyszenia „Centrum” z dnia 1 października 2008 r. Rektor Woroneskiego Uniwersytetu Państwowego powołał Ogólnorosyjską filię „Centrum” (zarządzeniem nr 460 z dnia 21 października 2008 r.). Funkcjonuje ona jako autonomiczna jednostka organizacyjna „Centrum”, przy Woroneskim Uniwersytecie Państwowym. Kieruje nim prof. Marina Karasieva (Sentzova). 

Powstaniu Stowarzyszenia „Centrum” towarzyszyła wizja stworzenia forum dobrej współpracy naukowców i praktyków zajmujących się finansami publicznymi i prawem podatkowym z krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Było to szczególnie trudne i istotne w okresie zróżnicowanych przemian społeczno-politycznych w tych krajach oraz ich przynależności do rożnych organizacji międzynarodowych. Stad bardzo istotną sprawą było ustalenie języków roboczych Stowarzyszenia, aby optymalnie służyły realizacji nakreślonej wizji. Jest sprawą naturalną, że ze względu na siedzibę̨ „Centrum” oraz obowiązujący Organizację system prawny – językiem urzędowym jest język polski (na terenie Ogólnorosyjskiej filii w Woroneżu – odpowiednio język rosyjski). Natomiast językami konferencyjnymi są język angielski i język rosyjski oraz – na życzenie organizatorów poszczególnych dorocznych konferencji naukowych – dodatkowo język (języki) innych krajów. W ramach przyjętej wizji – Stowarzyszenie „Centrum” powinno spełniać́ wymogi Międzynarodowej Organizacji Naukowej oraz dostosowywać się do priorytetów działań naukowych i zasad finansowania zmieniającej się rzeczywistości. 

Na ile Stowarzyszenie „Centrum” dynamicznie realizuje przyjętą wizję mogą wypowiadać się jego Członkowie. Jedna z możliwych ocen w tym zakresie została zaprezentowana przez Prof. E. Czernikową. Wskazuje ona na istnienie ducha współpracy, zrozumienia i wzajemnego szacunku w Stowarzyszeniu „Centrum”, czyli wartości szczególnie cennych w Międzynarodowych Organizacjach Naukowych. 

Misję Stowarzyszenia „Centrum” określa jego Statut, przyjęty przez Zebranie Członków Założycieli Stowarzyszenia w Białymstoku w dniu 6 września 2002 r. Zasadniczym celem Stowarzyszenia jest gromadzenie informacji o inicjatywach naukowych Członków, wymiana tych informacji, inspiracja i prowadzenie wspólnych badań naukowych i konferencji oraz pomoc w ich realizacji. „Centrum” prowadzi wymianę informacji pomiędzy ośrodkami naukowymi w Polsce i na świecie, inicjuje współpracę z ośrodkami o podobnych celach działającymi w kraju i za granicą, współpracuje z organizacjami rządowymi i pozarządowymi. Istotnym celem Stowarzyszenia jest upowszechnianie standardów europejskich w dziedzinie finansów publicznych i prawa podatkowego w Polsce i innych krajach reprezentowanych przez Członków Stowarzyszenia oraz wymiana doświadczeń z innymi krajami. Stowarzyszenie może prowadzić także działalność wydawniczą oraz w zakresie organizacji szkoleń. Istotnym aspektem funkcjonowania Stowarzyszenia jest pośredniczenie w kontaktach naukowych pomiędzy ośrodkami w Europie Środkowej i Wschodniej oraz Zachodniej. W ostatnim okresie ważnym zadaniem Stowarzyszenia stała się współpraca nauki i praktyki oraz pomoc w rozwoju i kształceniu młodych kadr. Stowarzyszenie podjęło też próbę wieloaspektowej pomocy i wpływu na oceny naukowe Członków i reprezentowanych przez nie jednostek naukowych oraz upowszechnianie ich dorobku w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, a także w skali europejskiej i światowej. 

Przedstawiona misja Stowarzyszenia realizowana jest w rożnych formach oraz przy pomocy rożnych inicjatyw. Proponowane i podejmowane są one przez członków i organy Stowarzyszenia. Odnotować tu trzeba stały rozwój kadrowy i terytorialny „Centrum”. Na początku 2016 r. należało do niego ok. 300 członków, z 14 krajów Europy. 

Priorytetem działalności Stowarzyszenia „Centrum” jest nawiązywanie kontaktów naukowych i ich rozwój oraz prowadzenie wspólnych badań. Stowarzyszenie bierze udział w wypracowaniu propozycji tematycznych, pomocy w realizacji konferencji naukowych i wydawania publikacji oraz praktycznym udziale członków z rożnych krajów w prowadzonych badaniach i różnorodnych kontaktach naukowych. Można wymienić kilka projektów badawczych, w których realizacji brało udział po kilkudziesięciu członków Stowarzyszenia. Szczególnie istotne są tu badania porównawcze, dotyczące wybranych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. 

Sztandarowym osiągnieciem Stowarzyszenia „Centrum” są doroczne międzynarodowe konferencje naukowe, odbywane we wrześniu w kolejnych krajach, z których pochodzą członkowie Stowarzyszenia. Co do zasady, ich organizatorami są Katedry Prawa Finansowego i Podatkowego we współpracy z „Centrum”. Większość z nich odbywa się w pomieszczeniach Uczelni – Gospodarzy konferencji, co tworzy dodatkowe warunki do nawiązania bliższej współpracy między rożnymi Uczelniami w przyszłości. Tematyka tych konferencji jest istotna z punktu widzenia nauki finansów publicznych i prawa finansowego w ujęciu międzynarodowym. Zawsze kończą się one wydaniem publikowanych materiałów konferencyjnych. Przedmiotowe konferencje, dając możliwość dorocznych spotkań przedstawicieli wielu krajów, są jednocześnie forum wymiany myśli i idei członków Stowarzyszenia i dają możliwość rozwoju różnorodnych kontaktów osobistych i instytucjonalnych. Dotychczas odbyło się XX międzynarodowych konferencji naukowych „Centrum”. 

Rezultaty działalności naukowej prezentowane są w postaci publikacji naukowych, które stały się istotnym elementem działalności Stowarzyszenia. Chodzi tu zarówno o monografie naukowe o charakterze porównawczym, jak i o publikacje pokonferencyjne. „Centrum” wydaje także dwa własne czasopisma, w formie roczników. Od 2008 r. ukazuje się, wydawany wspólnie z Wydziałem Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, „Annual Center Review”. Jest to czasopismo wydawane w języku angielskim, z możliwością̨ publikacji tekstów w języku rosyjskim. Do roku 2011 miało ono charakter organizacyjno-albumowy. Od 2012 r. nastawione jest głównie na popularyzację nowych idei badawczych w zakresie finansów publicznych i prawa podatkowego krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz upowszechnianie osiągnieć młodych pracowników naukowych z tej części Europy. 

Od 2010 r. ukazuje się, wydawany przez „Centrum” i Woroneski Uniwersytet Państwowy w Woroneżu rocznik „Finanse publiczne i prawo podatkowe”. Jest to czasopismo wydawane w języku rosyjskim, z możliwością publikacji tekstów w języku angielskim. Poszczególne numery dotyczą wybranych problemów nauki i praktyki finansów publicznych i prawa podatkowego krajów Europy Środkowej i Wschodniej i mają charakter monograficzny. Dotychczas ukazało się 6 roczników. Przedmiotowe czasopismo zdobywa coraz większą popularność na rynku tej części Europy, zarówno ze względu na unikalną problematykę, międzynarodowy zestaw autorów, jak i na możliwość uzyskania punktacji krajowej za publikowane tam teksty. 

Istotne są także publikacje Stowarzyszenia, obejmujące sprawozdania, informacje i recenzje o jego działalności. 

Ważną częścią Stowarzyszenia „Centrum” są młodzi pracownicy nauki i praktycy. Stąd za jedno z głównych zadań Organizacji uznaje się pomoc w ich rozwoju naukowym i ustalaniu wysokich standardów w tym zakresie. Poza wsparciem udziału w konferencjach międzynarodowych (i aktywnym w nich udziale), promocją ich publikacji (jedno z głównych zadań ACR), „Centrum” podjęło się zadania inspiracji doktoratów w dwóch językach (tzw. podwójne doktoraty). W 2015 r. odbyły się dwie takie obrony: dr dr Damiana Czudka i Michała Kozieła na Wydziale Prawa Uniwersytetu Masarika w Brnie. Promotorem w obydwu rozprawach był Doc. dr Petr Mrkývka, zaś koopromotorami odpowiednio: Prof. zw. dr hab. Leonard Etel oraz Prof. zw. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski. Trwają prace nad kolejnymi podwójnymi doktoratami. 

Wyżej zostały wskazane ważniejsze bezpośrednie inicjatywy i działania Stowarzyszenia „Centrum” w zakresie organizacji nauki i wymiany informacji. Istotne znaczenie mają jednak także pośrednie oddziaływania Organizacji na uzupełnianie i dopełnianie inicjatyw naukowych, istotne dla działalności członków Stowarzyszenia. Mogą o nich świadczyć przykładowo następujące bieżące inicjatywy: 

–  w maju 2017 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku odbyło się seminarium międzynarodowe na temat finansów samorządu terytorialnego, organizowane przez FONDAFIP i Katedry: Finansów Publicznych i Prawa Finansowego oraz Prawa Podatkowego. Było ono prowadzone w języku polskim i francuskim (z tłumaczeniem). Na przedmiotowe seminarium otrzymali zaproszenie także członkowie „Centrum”, zainteresowani przedmiotową problematyką i znający język polski lub francuski; 

–  z inicjatywy Władz „Centrum” zostało podpisane we wrześniu 2015 r. porozumienie o współpracy naukowej między Katedrami: Finansów Publicznych i Prawa Finansowego (Wydział Prawa UwB), Prawa Podatkowego (Wydział Prawa UwB), Prawa Finansowego i Podatkowego (Wydział Prawa Uniwersytetu P. J. Šafárika), Prawa Administracyjnego i Finansowego (Wydział Prawa Uniwersytetu I. Széchenyi), Prawa Finansowego i Gospodarczego (Wydział Prawa Uniwersytetu Masarika). Ma być ono podstawą do prowadzenia wspólnych badań i wzmocnić starania o finansowanie projektów badawczych ze środków krajowych i międzynarodowych. Ma dać też dodatkowe możliwości do podejmowania konkretnych działań naukowych przez członków „Centrum”; 

– W 2015 r. powstała w Budapeszcie struktura organizacyjna międzynarodowego czasopisma naukowego „Public Governance, Administration and Finances Law Review”, wydawanego przez Wolters Kluwer (Węgry). „Centrum” będzie starało się uczestniczyć aktywnie w jego pracach, poprzez udział swoich członków w Radzie Wydawniczej czasopisma, przygotowywanie artykułów oraz promocję jego treści w „ACR”. 

Przedmiotowe przykłady pokazują, jak znaczący i wieloaspektowy jest wpływ Stowarzyszenia „Centrum” na rozwój nauk finansowych wśród członków organizacji, a także na wyższych uczelniach i w praktyce krajów Europy Środkowej i Wschodniej, objętych działalnością Stowarzyszenia.

W listopadzie 2021 r. Walne Zgromadzenie Centrum zdecydowało o zmianie nazwy stowarzyszenia z „Centrum Informacji i Organizacji Badań Finansów Publicznych i Prawa Podatkowego” na „Międzynarodowe Centrum Badań Finansów Publicznych i Prawa Podatkowego”. Wynika to z ambicji rozszerzenia zakresu terytorialnego Centrum i uczynienia go swoistego rodzaju mostu naukowego łączącego kraje Wschodu i Zachodu. 

Autorzy: prof. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski, doc. JUDr.  Petr Mrkývka, Ph.D